Monohibrit Çaprazlama
Aynı karakter (genetik özellik) bakımından heterozigot olan iki bireyin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir. Monohibrit çaprazlama nasıl yapılır? Genotip ve fenotip çeşitleri ile genotip ve fenotip oranlarının nasıl hesaplandığına bir örnek soru üzerinde bakalım:
Örnek Soru: Bezelyelerde mor çiçek geni beyaz çiçek genine baskındır. (A⇾ mor, a⇾ beyaz) Buna göre heterozigot mor çiçekli iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda;
I) Kaç çeşit genotip oluşabilir?
II) Kaç çeşit fenotip oluşabilir?
III) Genotip oranı kaçtır?
IV) Fenotip oranı kaçtır?
Çözüm:
I) Çaprazlama sonucu elde ettiğimiz genotipler AA, Aa, Aa ve aa şeklindedir. Bizden genotip çeşidini istediği için AA, Aa, aa şeklinde 3 çeşit genotip bulunur. (Aynı olan genotipleri bir kere alıyoruz.)
II) Fenotip çeşidi için; baskın genin etkili olduğu genotipler (AA, Aa) mor renkli, çekinik genin etkili olduğu genotipler ise (aa) beyaz çiçekli olacaktır. Dolayısıyla mor ve beyaz olmak üzere 2 çeşit dış görünüş yani fenotip (A ve a) oluşacaktır.
Kısa Yol: Heterozigotluk derecesi eşit olan çaprazlamalarda, n: heterozigot karakter sayısını ifade etsin. Buna göre:
2 üzeri n = fenotip çeşidi sayısını,
3 üzeri n = genotip çeşidi sayısını verir.
III) Genotip oranı için; AA'dan 1, Aa'dan 2 ve aa'dan 1 tane genotip olduğuna göre, genotip oranı= 1 : 2 : 1 şeklinde bulunur.
IV) Fenotip oranı için; mor fenotipi oluşturan genotipler AA, Aa, Aa olmak üzere 3 tane iken, beyaz fenotipi aa genotipi oluşturur ve 1 tanedir. O zaman fenotip oranı = 3 : 1 şeklinde bulunur.
a) Fenotip çeşidi içim: 2 üzeri n = 2 üzeri 2 = 4 çeşit fenotip oluşabilir.
b) Genotip çeşidi için: 3 üzeri n = 3 üzeri 2 = 9 çeşit fenotip oluşabilir.
- Daha önce dihibrit çaprazlamanın, iki monohibrit çaprazlamanın birlikte yapılmasıdır, ifadesini kullanmıştık. (c ve d sorularını bu bilgiyi baz alarak çözelim.)
c) Monohibrit bir çaprazlamada fenotip oranı 3 : 1 ise dihibrit bir çaprazlamada fenotip oranı (3 : 1) х (3 : 1) yani 9 : 3 : 3 : 1'dir.
d) Monohibrit bir çaprazlamada genotip oranı 1 : 2 : 1 ise dihibrit bir çaprazlamada genotip oranı (1 : 2 : 1) х (1: 2 : 1) yani 1 : 2 : 1 : 2 : 4 : 2 : 1 : 2 : 1'dir.
Dikkat: İlk dört soru için bu şekilde çözüm yapabilmek için heterozigotluk derecelerinin çaprazlamada eşit olması gerekir. Örneğin AaBb х AaBb şeklinde olmalıdır. AaBb x Aabb vb çaprazlamalarda bu yolları kullanamazsın. AaBb x Aabb gibi durumlarda A karakterini kendi arasında, B karakterini ise kendi arasında çaprazlayarak işlem yapılır. Şimdi e ve f sorularını bu yöntemle çözelim. Ayrıca a ve b soruları da bu yolla çözülebilir.
Sorudaki bezelyelerin genotipleri AaBb x AaBb şeklindedir.
A karakterini kendi arasında çaprazlarsak Aa x Aa ⇾ AA, Aa, Aa, aa genotiplerini elde ederiz. Bu çaprazlamada fenotipler ise A, A, A, a şeklinde olur.
B karakterini kendi arasında çaprazlarsak Bb x Bb ⇾ BB, Bb, Bb, bb genotiplerini elde ederiz. Bu çaprazlamada fenotipler ise B, B, B, b şeklinde olur.
e) "aaBB" genotipli bireyin oluşma ihtimali için:
A karakterinin çaprazlanmasında "aa" genotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 1'dir. Yani 1/4'tür.
B karakterinin çaprazlanmasında "BB" genotipinin oluşma olasılığı yine 4 ihtimal içerisinde 1'dir. Yani 1/4'tür.
"aaBB" genotipinin oluşma ihtimali 1/4 x 1/4 = 1/16'dır. (iki ihtimali çarpıyoruz.)
f) "AB" fenotipinde bir bireyin oluşması için yani sarı renkli ve düzgün tohumlu bir bezelyenin oluşma ihtimalini bizden istiyor.
A karakterinin çaprazlanmasında "A" fenotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 3'tür. Yani 3/4'tür.
B karakterinin çaprazlanmasında "B" fenotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 3'tür. Yani 3/4'tür.
Şimdi bu iki ihtimali birbiri ile çarparak "AB" fenotipli bireyin oluşma ihimalini bulalım: 3/4 x 3/4 = 9/16'dır.
Sıra sizde :) Aşağıdaki soruları çözüp cevabı yoruma yazalım:
1. Soru: İnsanlarda kıvırcık saç geni düz saç genine baskındır. Kıvırcık saçlı iki bireyin evliliğinden doğan ilk çocukları düz saçlı olduğuna göre, ikinci çocuklarının kıvırcık saçlı olma ihtimali kaçtır? (Genler bağımsız)
2. Soru: AaBb x aaBb çaprazlamasından "AaBb" genotipli bireyin oluşma olasılığı kaçtır? (Genler bağımsız)
I) Kaç çeşit genotip oluşabilir?
II) Kaç çeşit fenotip oluşabilir?
III) Genotip oranı kaçtır?
IV) Fenotip oranı kaçtır?
Çözüm:
II) Fenotip çeşidi için; baskın genin etkili olduğu genotipler (AA, Aa) mor renkli, çekinik genin etkili olduğu genotipler ise (aa) beyaz çiçekli olacaktır. Dolayısıyla mor ve beyaz olmak üzere 2 çeşit dış görünüş yani fenotip (A ve a) oluşacaktır.
Kısa Yol: Heterozigotluk derecesi eşit olan çaprazlamalarda, n: heterozigot karakter sayısını ifade etsin. Buna göre:
2 üzeri n = fenotip çeşidi sayısını,
3 üzeri n = genotip çeşidi sayısını verir.
III) Genotip oranı için; AA'dan 1, Aa'dan 2 ve aa'dan 1 tane genotip olduğuna göre, genotip oranı= 1 : 2 : 1 şeklinde bulunur.
IV) Fenotip oranı için; mor fenotipi oluşturan genotipler AA, Aa, Aa olmak üzere 3 tane iken, beyaz fenotipi aa genotipi oluşturur ve 1 tanedir. O zaman fenotip oranı = 3 : 1 şeklinde bulunur.
Dihibrit Çaprazlama
İki karakter bakımından heterozigot olan iki bireyin çaprazlanmasına dihibrit çaprazlama denir. İki monohibrit çaprazlamanın birlikte yapılmasıdır.
Örnek Soru: Bezelyelerde sarı tohum geni yeşil tohum genine ve düzgün tohum geni buruşuk tohum genine baskındır. (A ⇾ sarı, a ⇾ yeşil ve B ⇾ düzgün, b ⇾ buruşuk olsun.) Bu iki karakter bakımından heterozigot olan iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda;
a) Kaç çeşit fenotip oluşabilir?
b) Kaç çeşit genotip oluşabilir?
c) Fenotip oranı kaçtır?
d) Genotip oranı kaçtır?
e) "aaBB" genotipinde birey oluşma ihtimali kaçtır?
f) "AB" fenotipinde birey oluşma ihtimali kaçtır?
Çözüm: Sorudaki bezelyeler iki karakter bakımından heterozigot ise genotiplerinin çaprazlanması şu şekilde olmalıdır: AaBb x AaBb yani dihibrit bir çaprazlama olup heterozigotluk derecesi eşittir (2). Heterozigotluk (hibritlik) derece dihibrit bir çaprazlamada 2'dir. O zaman ilk iki soruyu (a ve b'yi) yukarıda verdiğimiz kısa yola göre yapabiliriz. (n= heterozigot karakter sayısı yani hibritlik derecesi, o da 2 ise)a) Kaç çeşit fenotip oluşabilir?
b) Kaç çeşit genotip oluşabilir?
c) Fenotip oranı kaçtır?
d) Genotip oranı kaçtır?
e) "aaBB" genotipinde birey oluşma ihtimali kaçtır?
f) "AB" fenotipinde birey oluşma ihtimali kaçtır?
a) Fenotip çeşidi içim: 2 üzeri n = 2 üzeri 2 = 4 çeşit fenotip oluşabilir.
b) Genotip çeşidi için: 3 üzeri n = 3 üzeri 2 = 9 çeşit fenotip oluşabilir.
- Daha önce dihibrit çaprazlamanın, iki monohibrit çaprazlamanın birlikte yapılmasıdır, ifadesini kullanmıştık. (c ve d sorularını bu bilgiyi baz alarak çözelim.)
c) Monohibrit bir çaprazlamada fenotip oranı 3 : 1 ise dihibrit bir çaprazlamada fenotip oranı (3 : 1) х (3 : 1) yani 9 : 3 : 3 : 1'dir.
d) Monohibrit bir çaprazlamada genotip oranı 1 : 2 : 1 ise dihibrit bir çaprazlamada genotip oranı (1 : 2 : 1) х (1: 2 : 1) yani 1 : 2 : 1 : 2 : 4 : 2 : 1 : 2 : 1'dir.
Dikkat: İlk dört soru için bu şekilde çözüm yapabilmek için heterozigotluk derecelerinin çaprazlamada eşit olması gerekir. Örneğin AaBb х AaBb şeklinde olmalıdır. AaBb x Aabb vb çaprazlamalarda bu yolları kullanamazsın. AaBb x Aabb gibi durumlarda A karakterini kendi arasında, B karakterini ise kendi arasında çaprazlayarak işlem yapılır. Şimdi e ve f sorularını bu yöntemle çözelim. Ayrıca a ve b soruları da bu yolla çözülebilir.
Sorudaki bezelyelerin genotipleri AaBb x AaBb şeklindedir.
A karakterini kendi arasında çaprazlarsak Aa x Aa ⇾ AA, Aa, Aa, aa genotiplerini elde ederiz. Bu çaprazlamada fenotipler ise A, A, A, a şeklinde olur.
B karakterini kendi arasında çaprazlarsak Bb x Bb ⇾ BB, Bb, Bb, bb genotiplerini elde ederiz. Bu çaprazlamada fenotipler ise B, B, B, b şeklinde olur.
e) "aaBB" genotipli bireyin oluşma ihtimali için:
A karakterinin çaprazlanmasında "aa" genotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 1'dir. Yani 1/4'tür.
B karakterinin çaprazlanmasında "BB" genotipinin oluşma olasılığı yine 4 ihtimal içerisinde 1'dir. Yani 1/4'tür.
"aaBB" genotipinin oluşma ihtimali 1/4 x 1/4 = 1/16'dır. (iki ihtimali çarpıyoruz.)
f) "AB" fenotipinde bir bireyin oluşması için yani sarı renkli ve düzgün tohumlu bir bezelyenin oluşma ihtimalini bizden istiyor.
A karakterinin çaprazlanmasında "A" fenotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 3'tür. Yani 3/4'tür.
B karakterinin çaprazlanmasında "B" fenotipinin oluşma ihtimali 4 ihtimal içerisinde 3'tür. Yani 3/4'tür.
Şimdi bu iki ihtimali birbiri ile çarparak "AB" fenotipli bireyin oluşma ihimalini bulalım: 3/4 x 3/4 = 9/16'dır.
Sıra sizde :) Aşağıdaki soruları çözüp cevabı yoruma yazalım:
1. Soru: İnsanlarda kıvırcık saç geni düz saç genine baskındır. Kıvırcık saçlı iki bireyin evliliğinden doğan ilk çocukları düz saçlı olduğuna göre, ikinci çocuklarının kıvırcık saçlı olma ihtimali kaçtır? (Genler bağımsız)
2. Soru: AaBb x aaBb çaprazlamasından "AaBb" genotipli bireyin oluşma olasılığı kaçtır? (Genler bağımsız)
Kontrol (Test) Çaprazlama
Çekinik genlerle ifade edilen bir özellik, sadece homozigot olduğunda etkisini fenotipte gösterebilir. Yani çekinik fenotipli özelliğin genotipi bellidir ve "aa"dır.
Ancak baskın genlerle ifade edilen bir özellik ise, hem homozigot hem de heterozigot durumda etkisini fenotipte gösterebilir. Yani baskın fenotipli özelliğin genotipi kesin belli değildir. Genotip "AA" veya "Aa" olabilir.
İşte, baskın fenotipli özelliğin genotipini öğrenmek için yapılan çaprazlamaya kontrol (test = geri) çaprazlama denir. Bu çaprazlamada baskın fenotipli birey (A?), çekinik fenotipli (aa) birey ile çaprazlanır. (Burada her zaman çekinik fenotipli birey kullanılır.)
Bu çaprazlamadaki amaç: A? genotipindeki bireyin AA mı yoksa Aa mı olduğunu anlamaktır.
Yapılan çaprazlama sonucunda, oluşan yavru bireylerin tamamı baskın fenotipli ise araştırdığımız genotip AA'dır.
Eğer çaprazlama sonucunda yavruların yarısı baskın fenotipli, diğer yarısı çekinik fenotipli ise araştırdığımız genotip Aa'dır.
Hocam instagram da dmye bakabilirmisiniz bi
YanıtlaSilYok
Silbu konuyla ilgili daha fazla soru gelir mi
YanıtlaSilgelmez
Sil2.sorunun cevabı %25 mi
YanıtlaSilHayır
Sil2.soru %25mi
YanıtlaSil1/4 mü 2.soru
YanıtlaSilHocam bir mi 2.soru
Sil1.soru da 3/4 mü
YanıtlaSil